Wędrówkę w poszukiwaniu śladów przeszłości, proponujemy rozpocząć od z...
Wędrówkę w poszukiwaniu śladów przeszłości, proponujemy rozpocząć od zachodniej części powiatu, gmin Krzyż Wlkp. i Drawsko.
Krzyż Wlkp. powstał na bazie wsi Łokacz, która zaistniała w 1701 r. na gruntach wsi Drawiny. W XIX wieku, Niemcy wybudowali tutaj dwie ważne linie kolejowe – w 1848 r. z Poznania do Szczecina i 1851 r. z Berlina do Bydgoszczy. W tym samym roku wieś stała się ważnym węzłem kolejowym zmieniając nazwę na Krzyż. Miasto prawa miejskie otrzymało w 1936 roku. Do szybkiego rozwoju miejscowości przyczyniła się również żegluga rzeczna. W 1912 w rejonie Krzyża Wlkp. rozpoczęto budowę portu.
Niestety na terenie Krzyża Wlkp. nie zachowało się wiele zabytków. Wart uwagi jest kościół pw. Św. Antoniego (z 1882 r.) oraz budynek poczty z początku XX w. Natomiast na terenie gminy najcenniejszym zabytkiem jest również kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Hucie Szklanej o konstrukcji szkieletowej, z 1774 r. oraz chałupy z końca XVII wieku w Żelichowie.
Położone po południowej stronie od Krzyża Wlkp. Drawsko swoją udokumentowaną historią sięga początków XIII wieku. Pierwsze wzmianki o Drawsku pochodzą z 1251 r., od kiedy to wieś była własnością królewską. W ciągu wieków zmieniała wiele razy właściciela, aż ostatecznie od XVIII w. drogą spadkową majątek znajdował się we władaniu rodów: Kostkowskich, Gruzińskich, Działyńskich, Opalińskich i wreszcie Sapiehów. W XVIII w. książę Sapieha sprowadził do swoich dóbr Mazurów, którzy do początku XX wieku zachowywali wyraźną różnicę strojów, obrzędów i mowy. Nawet dziś, na terenie gminy można spotkać się z tzw. mazurzeniem. Natomiast najstarsze ślady terenów gminy pochodzą z epoki kamienia, z której kamienne narzędzia i ceramikę znaleziono wokół Piłki, Drawska i Marylina. Na północy od Drawska odkryto 41 grobów kultury łużyckiej z epoki brązu (XI-X w. p.n.e.)
Pozostałością po dawnych czasach jest przepiękny pałac w Drawsku, pięknie odrestaurowany znajdujący się w parku dworskim z I-wszej połowy XVIIIw. Innym zabytkiem jest kościół pw. Serca Jezusowego z 1901 r. oraz zabytkowa dzwonnica przy kościele, (drewno, XIX/XXw.) Warto również odwiedzić zabytkowe kościoły: w Chełście p.w. MB Częstochowskiej, (szachulcowy z połowy XVIII w.), Kwiejcach p.w. Serca Marii, (murowany, z 1909r.), w Piłce p.w. MB Wniebowziętej, (murowany z 1869r.) i w Pęckowie p.w. Świętego Ignacego, (murowany z 1909 r.). Przykłady XVIII-wiecznego budownictwa (mur pruski) można oglądać we wsiach: Marylin, Kamiennik, Moczydła, Chełst
Warto także wymienić w Kawczynie cmentarz ewangelicki z XIXw,
Na wschód od Drawska wiele interesujących zabytków znajduje się w gminie Wieleń.
Pierwsze wzmianki o grodzie znajdują się w kronikach Długosza, który wymienia Wieleń, opisując wyprawy Bolesława Krzywoustego nad Noteć w latach 1108 – 1109. W okresie panowania Kazimierz Wielkiego, Wieleń zyskał na znaczeniu i to właśnie w tym okresie został wybudowany zamek, który był jednym z ogniw obronnego łańcucha osłaniającego Wielkopolskę od Północy. Badania historyczne wykazują, iż prawa miejskie Wieleń otrzymał między 1331 a 1350 rokiem.
Najcenniejszym zabytkiem Wielenia jest wczesnobarokowy kościół pw. Św. Michała Archanioła, z polichromowanym wnętrzu w stylu regencji z początku XVII w. Ołtarz główny pochodzi z 1637r. Decyzję o jego budowie podjęła w 1615 r. Zofia z Herburdów Czarnkowska.
Wyjątkowym obiektem jest też pałac Sapiehów. Jego budowę rozpoczął w 1749 r. Piotr Sapieha. Ostatnimi przed wojną właścicielami pałacu byli Schulenburgowie, a w 1992 r. pałac kupiła hrabina Elwira Hennicke.
Będąc w Wieleniu nie można pominąć Strzelnicy, dawnej siedziby Bractwa Kurkowego, którego tradycje sięgają 1645 r. Strzelnica jest obecnie siedzibą Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury, znajduje się w znakomitym stanie, gdyż niedawno została odrestaurowana. Wart zobaczenia jest również kościół pw. Św. Rocha.
Na terenie gminy można napotkać również inne ciekawe zabytki, głównie kościoły: tj. w Dzierżążnie Małym pw. Św. Stanisława Kostki (drewniany sprzed 400 lat), oraz w Dzierżążnie Wielkim kościół ewangelicki p.w. MB Różańcowej, (z 1595). W Herburtowie zobaczyć można drewniany kościół filialny p.w. MB Siewnej, z 1772 r., a w Nowych Dworach również drewniany z końca XIII wieku p.w. św. Jana Chrzciciela, z 1615., a w Kocieniu Wielkim znajduje się kościół ewangelicki p.w. św. Anny, z 1844 r. Poza kościołami w na terenie gminy Wieleń, warto odwiedzić kompleks dworsko – parkowy wieku w Dębogórze oraz drewniany dwór z 1908r. w Gniewomierzu a także park w Potrzebowicach z pierwszej połowy XVIII.
Idąc dalej na wschód do odwiedzin zaprasza miasto i gmina Trzcianka. Historia Trzcianki sięga XIII wieku, prawdopodobnie wtedy w miejscu dzisiejszej Trzcianki powstała pierwsza osada przy trakcie handlowym z Poznania do Kołobrzegu i była jednocześnie miejscem, w którym krzyżowały się drogi lokalne, stąd jej pierwotna nazwa Rozdróżka. Początek miastu dała produkcja sukiennicza, a osada tkaczy, która wykształciła się na przełomie XVII i XVIII wieku nosiła już nazwę Trzciana Łąka. Od 1738 roku herbem miasta jest "Ciołek" na tarczy, zwieńczony złotą koroną (herb Poniatowskich - dawnych właścicieli miasta) przedstawiający na białym tle czerwonego byczka zwróconego w lewo, stojącego na zielonej trawie.
Mimo że gmina może pochwalić się zdecydowanie walorami krajobrazowymi oraz bogatym zapleczem turystyczno-rekreacyjnym powinno się zobaczyć neobarokowy kościół pw. Św. Jana Chrzciciela, z lat 1914-1916 w Trzciance. Jest to budynek trójnawowy, bazylikowy z asymetrycznie usytuowaną wieżą. Ołtarz główny z pierwszej połowy XVIII wieku wykonany jest w stylu barokowym natomiast dwa ołtarze boczne reprezentują styl rokokowy z końca XVIII w. W środkowym polu ołtarza głównego mieści się neobarokowy obraz św. Jana Chrzciciela z końca XIX w., a w nawie głównej, na jednym z filarów podziwiać można późnobarokową rzeźbę Chrystusa Króla.
Poza tym warte zobaczenia są: neogotycki budynek poczty z 1893r., oraz Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka, przy ul. Żeromskiego, które mieści się w dawnej „burmistrzówce” z pierwszej połowy XIX wieku.
Ponadto w nawiązaniu do włókienniczej historii miasta proponujemy zwrócić uwagę na przebudowane lamusy tkackie przy ul. Mochnackiego, poza tym domy przełomu XVIII/XIX wieku, dawną rytualną łaźnię żydowską z przełomu XVIII/XIX wieku przy ul. Wita Stwosza 6, murowaną kapliczkę tzw. "Boża Męka" z 1811r. przy ul. Grunwaldzkiej, domy kaletnicowe z pierwszej połowy XIX wieku przy ul. S. Żeromskiego, ul. W. Sikorskiego, okazały budynek Urzędu Miejskiego zaadaptowany w 1854r. na Ratusz i rozbudowany w 1908r., obok szpitala z 1924r. i postawionego w 2001r. pomnika Papieża.
Najciekawsze zabytki na terenie Trzcianeckiej gminy to neogotycki kościół w Łomnicy z 1831r., kościół parafialny pw. Najświętszego Serca pana Jezusa w Siedlisku (wybudowany w latach 1907 – 1908), kościół w Białej pw. Wszystkich Świętych – wzniesiony w latach 1825 – 1853 z zachowanymi elementami barokowego wystroju,
oraz kościół w Rychliku (wybudowany w latach 1927 – 1928).
Dalej na południe od Trzcianki kierujemy się do miasta Czarnkowa siedziby Starostwa Powiatowego, jak i gminy Czarnków.
Czarnków, jedno z najpiękniej położonych miast w Wielkopolsce powstał w miejscu krzyżowania się dróg na wyspie wśród rozlewisk Noteci, jako gród - strażnica przy przeprawie przez rzekę. Gród zbudowany być może przez Mieszka I lub Bolesława Chrobrego tj. w X lub XI w. Obok powstała później także otwarta osada targowa. Zapewne w końcu XIII w. Czarnków został nadany przez Władysława Łokietka możnemu rodowi Nałęczów, którzy od nazwy miasta przyjęli nazwisko Czarnkowskich. Był to możny ród magnacki Wielkopolski, piastujący wiele czołowych stanowisk ówczesnej hierarchii państwowej i kościelnej.
Nałęczowie na miejscu dawnego grodu lub w jego pobliżu wznieśli zamek, a w miejscu dawnej osady targowej nastąpiła lokacja miasta.. Dalszy rozwój terytorialny postępował wzdłuż krzyżujących się traktów handlowych.
Szukając śladów historii centralnym punktem wypadowym w Czarnkowie jest Pl. Wolności, dawny rynek miasta powstałego w XIV w. Wcześniej był to ośrodek osady targowej. Po północnej stronie Placu wznosi się ratusz, siedziba Urzędu Miasta, budowla eklektyczna z ok. połowy XIX w. Zachodnią pierzeję rynku zamyka kościół p.w. św. Marii Magdaleny, jeden z cenniejszych zabytków regionu. Jego usytuowanie wskazuje na wpływy brandenburskie. Kościół powstał zapewne na początku XII w. Obecna budowla pochodzi z lat 1570-1580, przebudowana w XVII w. i w drugiej połowie XVIII w. Jest to budynek jednonawowy, orientalny, z dwoma bocznymi kaplicami i wysoką wieżą nakrytą wysmukłym dachem ostrosłupowym. Na uwagę zasługuje barokowy ołtarz główny z XVIII i XIX w. rzeźby i obrazy, rokokowa ambona i chrzcielnica z XVIII w., ołtarze boczne a w nich cenne obrazy z połowy XVII w. malarstwa cechowego. Do naw przylegają kaplice zamknięte pięknymi XVII w. kratami ozdobionymi herbem Czarnkowskich - Nałęcz. Bardzo cennym zabytkiem rzemiosła artystycznego jest trumna Adama Sędziwoja Czarnkowskiego.
W kierunku zachodnim do Noteci prowadzi ulica Rybaki. Po prawej stronie wznosi się neogotycki budynek zbudowany w 1910 r. obecnie siedziba Starostwa Powiatowego i Urzędu Gminy. Ponadto warte zobaczenia są: dawny Rynek Zbożowy, obecnie Pl. Powstańców Wielkopolskich, posiadający interesującą zabudowę spichlerzową o konstrukcji szachulcowej z początku XIX w., także budynek Browaru (ul. Browarna 1) zbudowany w 1871 oraz Muzeum Ziemi Czarnkowskiej przy ul. Wronieckiej 32.
Natomiast na terenie gminy Czarnków, w Goraju warto zwiedzić niezwykły zespół pałacowo-parkowy z drugiej połowy XIX wieku jako przykład prawdziwej rezydencji książęcej, znajdujący się w obrębie zwartego zespołu leśnego, z dobrze zachowanym układem pierwotnym oraz starodrzewem o zwartym składzie gatunkowym Zachowało się tutaj unikalne skupienie rzadkich gatunków drzew egzotycznych, m.in. jodła jednobarwna, żywotnik zachodni, limba oraz grupa buków stanowiąca pomniki przyrody. Znajdujący się tu neorenesansowy pałac - zbudowany w latach 1910-1922 przez magnacką rodzinę Hochbergów, zachwyca swoim wyglądem i otoczeniem oraz neorokokowym wystrojem wnętrz z rzeźbioną boazerią, obrazami oraz marmurowymi kominkami z połowy XIX wieku. Warty uwagi jest także Dom ogrodnika z 1912 roku oraz Masztelarnia z 1912 roku.
W Gębicach natomiast cennymi zabytkami są: Park dworski z XVIII wieku o charakterze krajobrazowym z dobrze zachowanym starodrzewem, który stanowi przykład historycznego krajobrazu wiejskiego. Oprócz tego dwór murowany z drugiej połowy XVIII wieku, kaplica p.w. Św. Zofii- murowana z 1785 roku, i kościół neoromański z XIX wieku.
Na terenie Kuźnicy Czarnkowskiej zachował się piękny pałac murowany, zbudowany w latach 1820-1830, kilkakrotnie restaurowany, o cechach neorenesansowych. Oficyna pałacowa była murowana około 1940 roku, natomiast park dworski krajobrazowy z XVIII - XX wieków posiada dobrze zachowany starodrzew i pierwotny układ przestrzenny.
Brzeźno i Ciszkowo zapraszają do odwiedzenia swoich Parków dworskich z XIX wieku, a Gębiczyn zagrodę olęderska z połowy XVIII wieku.
Najbardziej znaną postacią historyczną jest Janko z Czarnkowa podkanclerzy koronny, którego kroniki stanowią cenne źródło wiedzy o epoce Piastów.
Na południe od Czarnkowa niezwykle interesującą gminą jest gmina Lubasz. Lubasz jest bardzo starą wsią. Dowodem starego osadnictwa jest pierwsza wzmianka o miejscowości pochodząca z 150 roku. Wpisał ją pod nazwą Limioseleion, na swoją mapę geograf aleksandryjski Ptolomeusz. Przypuszcza się, że istniał tu punkt postojowy rzymskich kupców na szlaku bursztynowym. O dawnym osadnictwie, już z epoki neolitu oraz stałym zasiedleniu w epoce brązu świadczą liczne znaleziska archeologiczne oraz wczesnośredniowieczne grodzisko stożkowate, położone nieopodal Jeziora Dużego. Natomiast w tzw „osiedlu gorajskim” znaleziono dobrze zachowany grób skrzynkowy z VI w. p.n.e. Dzisiaj z czasów histori zachowal się zabytkowy kościół z 1761 roku, pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Jest to świątynia późnobarkowa z rokokowym wyposażeniem oraz bogataą dekoracją stiukową. W ołtarzu głównym znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej Lubaskiej ozdobiony koronami papieskimi. Obok kościoła stoi dzwonnica, wzniesiona w 1856 r. w formie czworobocznej wieży.
Będąc w Lubaszu należy odwiedzić pałac z połowy XVIII w. zlokalizowany na obszarze rozległego parku krajobrazowego przylegającego do jeziora. Został on zbudowany w miejscu drewnianego dworu dla wojewody kaliskiego Wojciecha Miaskowskiego. Nad wejściem głównym znajduje się tablica z historią obiektu zawierającą między innymi przypuszczalną datę budowy drewnianego dworu - 1546r, datę budowy pałacu - 1756r oraz datę ostatniej przebudowy - 1911r.
Na terenie gminy warto także zatrzymać się w klasycystycznych pałacach w Sławnie i Bzowie, które wybudowane zostały w stylu renesansowej rezydencji – popularnym wśród XIX – wiecznego wielkopolskiego ziemiaństwa oraz wiatrak - Koźlak XIX/XX w. we wsi Dębe.
Ostatnia już gmina powiatu jest gminą typowo rolnicza. Najstarsze ślady osadnictwa w Połajewie sięgają okresu kultury łużyckiej, co potwierdzają wykopaliska: groby komorowe, urny, krematoria. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z przełomu XI/XII wieku. Prawdopodobnie w XIII wieku zbudowano pierwszy, drewniany kościół. W XIV wieku Połajewo należało do rodziny Nałęczów Obrzyckich. W latach 1448 - 1695 wieś należała do rodu Czarnkowskich. Potem połajewski majątek dostał się pod opiekę Miaczyńskich, którzy w XVIII wieku sprzedali go podczaszemu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, księciu Adamowi Ponińskiemu. Ostatnim właścicielem majątku był Henryk Sulima Przyborowski.
Najcenniejszym zabytkiem w Połajewie jest kościół pw. Św. Michała Archanioła, zbudowany w latach 1773-1789. Podziwiać w nim można wczesnobarokowe rzeźby świętych z ok. 1630 r. oraz cenny renesansowy tryptyk z 1572 r., dzieło wybitnego malarza Mateusza Kossiora z Poznania.
Na terenie gminy można spotkać zabytkowe dworki w Krosinie i Boruszynie. Na terenie do listy ciekawych zabytków można dodać kościół pw. Św. Andrzeja w Boruszynie, wybudowany w 1822 r. oraz zabytkowy dworek w Krosinie.
